Lokhitam Mam Karniyam | MP Board | Class 8 | Sanskrit | Chapter 1

   

प्रथम: पाठ:

 लोकहितं मम् करणीयम

MP Board Class 8 Sanskrit Chapter 1 Lokhitam Mam Karniyam

Download Lesson

MP Board Class 8 Sanskrit Chapter 1 Lokhitam Mam Karniyam

Video

          

MP Board Class 8 Sanskrit Chapter 1 Lokhitam Mam Karniyam

Solution

अभ्यास 

प्रश्न 1. एकपदेन उत्तरं लिखत -

(क) मनसा किम् करणीयम् ?

उत्तर - स्मरणीयम्

(ख) वचसा किम् करणीयम् ?

उत्तर - वंदनीयम्

(ग) कस्मिन् न रमणीयम् ?

उत्तर - भोग-भवने

(घ) किं न गणनीयम् ?

उत्तर - दुःखम्

(ड़) किं न मननीयम् ?

उत्तर - निजसौख्यम्

प्रश्न 2. एकवाक्येन उत्तरं लिखत -

(क) कुत्र त्वरणीयम् ?

उत्तर - कार्यक्षेत्रे त्वरणीयम् ।

(ख) कस्मिन् तरणीयम्?

उत्तर - दुःख सागरे तरणीयम् ।

(ग) कुत्र चरणीयम् ?

उत्तर - कष्टपर्वते चरणीयम् ।

(घ) विपत्ति-विपिने किं करणीयम् ?

उत्तर - विपत्ति-विपिने भ्रमणीयम् ।

(ड़) कुत्र सअचरणीयम् ?

उत्तर - गह्वरे सअचरणीयम् ।

प्रश्न 3. उचितं योजयत -

      (अ)                                    (ब)

(क) मनसा        - सततं स्मरणीयम्

(ख) वचसा   - सततं वंदनीयम्

(ग) भोगभवने  - न रमणीयम्

(घ) लोकहितं  - करणीयम्

(ड़) अहर्निशं  - जागरणीयम्

प्रश्न 4. शुद्धवाक्यानाम् 'आम्' अशुद्ध वाक्यानाम् 'न'इति लिखत -

(क) कष्टपर्वते चरणीयम् ।

उत्तर - आम्

(ख) दुःखसागरे न तरणीयम्

उत्तर - न

(ग) न जातु दुःखं गणनीयम् ।

उत्तर - आम्

(घ) विपत्ति-विपिने न भ्रमणीयम् ।

उत्तर - न

(ड़) अहर्निशं जागरणीयम् ।

उत्तर - आम्

प्रश्न 5. उचितपदेन रिक्तस्थानम् पूरयत

उत्तर - (क) बन्धुजा ये स्थिताः गह्वरे। (गह्वरे / सागरे)

(ख) लोकहितं करणीयम् । ( वंदनीयम् / करणीयम् )

(ग) भोगभवने न रमणीयम् । ( रमणीयम्

/ न रमणीयम् )

(घ) कार्यक्षेत्रे त्वरणीयम् । ( तरणीयम् / त्वरणीयम् )

(ड़) कष्टपर्वते चरणीयम् । ( करणीयम् / चरणीयम् )

प्रश्न 6. नामोल्लेखपूर्वकम् समास विग्रहं कुरुत -

उत्तर

(क) लोकहितम् - लोकस्य हितम् ( षष्टी तत्पुरुष )

(ख) भोगभवने - भोगस्य भवने ( षष्टी तत्पुरुष )

(ग) कार्यक्षेत्रे - कार्यस्य क्षेत्रे ( षष्टी तत्पुरुष )

(घ) दुःखसागरे - दुःखानाम् सागरे ( षष्टी तत्पुरुष )

(ड़) कष्टपर्वते - कष्टानाम् पर्वते ( षष्टी तत्पुरुष )

प्रश्न 7. रिक्त स्थानं पूरयत -

(क) न जातु दुःखं गणनीयम्, न च निज सौख्यम् मननीयम्।

कार्यक्षेत्रे त्वरणीयम्, लोकहितं मम करणीयम्।

(ख) दुःखसागरे तरणीयम्, कष्टपर्वते चरणीयम्।

विपत्ति-विपिने भ्रमणीयम्, लोकहितं मम करणीयम्।

प्रश्न 8. उदाहरण अनुसारम् धातु प्रत्यायच्छ पृथक कुरुत -

उत्तर -

उदाहरणम् धातु: + प्रत्यय:

करणीयम् कृ + अनीयम्

(क) स्मरणीयम् स्मृ + अनीयम्

(ख) रमणीयम् रम् + अनीयम्

(ग) शयनीयम् शय् + अनीयम्

(घ) जागरणीयम् जागृ + अनीयम्

(ड़) गणनीयम् गण् + अनीयम्

(च) मननीयम् मन् + अनीयम्

(छ) त्वरणीयम् त्वर् + अनीयम्

(ज) तरणीयम् तर् + अनीयम्

(झ) भ्रमणीयम् भ्रम् + अनीयम्

(ञ) सञ्चचरणीयम् सञचर + अनीयम्

प्रश्न 9. "मम कर्तव्यं" इति विषयमवलम्वब्य संस्कृते दशवाक्यानि लिखत -

(1) वचसा सततं वंदनीयम् ।

(2) लोकहितम् मम करणीयम् ।

(3) भोगभवने न रमणीयम् ।

(4) दुःखं न गणनीयम् ।

(5) निज सौख्यम् न मननीयम् ।

(6) दुःख सागरे तरणीयम् ।

(7) विपत्ति-विपिने भ्रमणीयम् ।

(8) सत्संगति कर्णीयम् ।

(9) मनसा सततं स्मरणीयम् ।

(10) कार्यक्षेत्रे त्वरणीयम् ।

(11) जननी-जनक गुरुजनानाम् आदरं कर्तव्यम् ।

प्रश्न 10. "लोकहितं मम करणीयम्" इत्स्मिन पाठे आव्यनि चित्वा लिखत -

उत्तर - सततं, न, च, तत्र ।